خۆراک بنچینەییە بۆ تەندروستی باش و گەشەسەندن، بە تایبەتی لە ساڵانی سەرەتای ژیان. ئەمە ڕاستیەکە کە ئەگەر منداڵان بڕێکی پێویست لە میکرۆخۆری وەک پرۆتین و چەوری و زینک و ئاسن و شتی تر نەخۆن، لەوانەیە تووشی نەخۆشی و دواکەوتنی گەشەی دەروونی و بزوێنەر بن. ئەمە لەوانەیە ببێتە هۆی کاریگەری خراپی جدی لە دوای منداڵی و تەنانەت لەوانەیە ببێتە هۆی مردن.

هەروەها گرنگە ئەو ڕاستییە لەبەرچاو بگرین کە خۆراکی باش لە سەرەتای منداڵیدا زۆر گرنگە چونکە پێچەوانە بوونەوە لە کاریگەرییە خراپەکانی بەتایبەتی دوای دوو ساڵی یەکەمی ژیان سەخت دەبێت.

پەیوەندی نێوان خۆراک و تەندروستی و فێربوون (زانین) زۆر بەهێزە، خۆراک یەکێکە لەو سێ هۆکارە سەرەکییەی کە کاردەکاتە سەر گەشەکردنی منداڵ، لەگەڵ جینەکان و ژینگە کە دوو فاکتەری ترن.

لە منداڵەکانی نێوان تەمەنی یەک و سێ ساڵیدا، ئێمە پێشبینی گەشەسەندن دەکەین لە چەندین ناوچەی کۆمەڵایەتی و مەعریفیدا، وەک سەرەتا هاوکاری و یاری کردن لەگەڵ منداڵانی تر و فێربوونی چۆنیەتی ژماردن و نیشاندانی هاوپێچییەکی بەهێز بۆ دایک و باوکی.

گرینگە، منداڵە گەنجەکان پێویستیان بە حەوت ئەوەندەی ترە خۆراکی (پێنج ئەوەندەی ئاسن و حەوت ئەوەندەی ڤیتامین دی و سێ ئەوەندەی ترشە چەوریەکان) لە گەورەکان بەهۆی گەشەی خێرایان، هەرچەندە گەدەیان پێنج ئەوەندە کەمترە لە پێگەیشتووان.

ژیانی زوو بە گەشە و گەشەسەندنی خێرا دیاری دەکرێت. زۆرێک لە ئەندامەکان هێشتا لە گەشەکردندان بەدرێژایی منداڵی ساوایی و منداڵیی بچووک، لەوانە گەدە، پەنکریاس، شانەی ئەنیپس، و مێشک.

بە پێی ئەوەی قەبارەی جەستە دوو ئەوەندە دەبێت و کێشی جەستە لە سێ ساڵی یەکەمی ژیاندا پێنج ئەوەندە زیاد دەکات، پێداویستی خۆراکی بەرزە بە تایبەتی بۆ ئەوەی پێویستیەکانی جەستە بەردەوام بێت.

کەمی زۆر لە خواردن لە ژیانی زوودا تێکەڵ بە گەشەی مێشک دەبێت و دەبێتە هۆی کێشەی درێژخایەنی تر لە گەشەکردن و کاری بەرگری و ناسینەوە و پەرەسەندنی بزوێنەر و ڕەفتار و ئەدای ئەکادیمی.

دوو لێکۆڵینەوە بۆیان دەرکەوت کە کەمی ئاسن لەوانەیە منداڵان زیاتر نیگەران بکات، ناخۆش بێت، لە دایکیان دابخرێت، و لایەنی کۆمەڵایەتی کەمتر بێت.

سەبارەت بە ڤیتامین D کە بۆ تەندروستی ئێسک گرنگە، توێژینەوەیەکی کلینیکی دەرکەوتووە کە پەیوەندیەکی گرنگ هەیە لە نێوان کەمی ڤیتامین D و پەرەسەندنی مێشک و کارکردنی گونجاودا، تاکەکانی ئەم کەم وکوڕییە بێ کۆمەڵایەتی بوون و بە بێ هۆ دەگریان و زەحمەتی قسەکردن و دواکەوتنەکانی گەشەسەندنیان پێشان دەدا.

دکتۆر عامر حەناقتە

پزیشکی منداڵان و تازە لە دایکبووان

سەرچاوەکان پیشان بدە
  • WHO, 2013.
  • 2. The Australian Children’s Education & Care Quality Authority. Developmental milestones and the Early Years Learning Framework and the National Quality Standards. Available at: https://www.acecqa.gov.au/sites/default/files/201802/ DevelopmentalMilestonesEYLFandNQS.pdf. Last accessed: 5.5.2019.
  • Alles M, et al. Nutritional Challenges and Opportunities during the Weaning Period and in Young Childhood. Ann Nutr Metab. 2014; 64: 284–293.
  • Rosenthal MJ, Goodwin JS. Cognitive Effects of Nutritional Deficiency. Advances in Nutritional Research 1985.
  • Lozoff B, Beard J, Connor J, Barbara F, Georgieff M, Schallert T. Long-Lasting Neural and Behavioral Effects of Iron Deficiency in Infancy. Nutr Rev. 2006; 64 (5 Pt 2): S34–S91
  • Arfaj LK, Alainain S, Al-Agha AE. The Benefit of Vitamin D Therapy on Psychological Aspects in Children and Adolescents in Western Saudi Arabia. J Diabetes Metab. 2017; 8 (6): 1-4.
  • Lozoff et al, 2006; Gunnaraaon et al, 2007
  • Guideline: Daily iron supplementation in infants and children. Geneva: World Health Organization; 2016.
  • De benoist B et al, eds Worldwide prevalence of anemia 1993-2005 WHO Global database on Anemia, Geneva , World Health Organisation,2008
  • Department of Statistics (DOS) and ICF. 2019. Jordan Population and Family and Health Survey 2017-18. Amman, Jordan, and Rockville, Maryland, USA: DOS and ICF
  • Energy- EFSA 2013; Protein- EFSA 2012, Micronutrients- Nordic Nutrition Recommendations 2012
  • Rosenthal MJ, Goodwin JS. Cognitive Effects of Nutritional Deficiency. Advances in Nutritional Research 1985.
  • Viteri FE, Gonzalez H. Adverse Outcomes of Poor Micronutrient Status in Childhood and Adolescence. Nutrition Reviews 2002; 60(5):S77–S83
  • Lozoff et al, 2006; Gunnaraaon et al, 2007
  • Lozoff B, Beard J, Connor J, Barbara F, Georgieff M, Schallert T. Long-Lasting Neural and Behavioral Effects of Iron Deficiency in Infancy. Nutr Rev. 2006; 64 (5 Pt 2): S34–S91
  • Lozoff B, Jimenez E, Smith JB. Double Burden Of Iron Deficiency In Infancy And Low Socio-economic Status: A Longitudinal Analysis Of Cognitive Test Scores To 19 Years. Arch Pediatr Adolesc Med. 2006; 160 (11): 1108–1113.
  • Szajewska H, Ruszczynski M, Chmie-lewska A: Effects of iron supplementation in nonanemic pregnant women, infants, and young children on the mental performance and psychomotor development of children: a systematic review of randomized controlled trials.Am J Clin Nutr 2010;91:1684–1690.
  • The 2017-18 Jordan Population and Family Health Survey (JPFHS) Department of Statistics (DOS) and ICF. 2019. Jordan Population and Family and Health Survey 2017-18. Amman, Jordan, and Rockville, Maryland, USA: DOS and ICF
  • AAFP. Iron Deficiency and Other Types of Anemia in Infants and Children. Available at: ttps://www.aafp.org/afp/2016/0215/p270.html.
  • Fewtrell M, Bronsky J, Campoy C, et al. Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2017;64(1):119-132.
  • Ahmed T, Hossain M, Sanin KI: Global burden of maternal and child undernutrition and micronutrient deficiencies.Ann Nutr Metab 2012;61(suppl 1):8–17.
  • Bhutta ZA, Ahmed T, Black RE, Cousens S, Dewey K, Giugliani E, et al: What works? Interventions for maternal and child undernutrition and survival. Lan- cet 2008;371:417–440.
  • Bhutta ZA, Rizvi A, Raza F, Hotwani S, Zaidi S, Moazzam Hossain S, et al: A comparative evaluation of multiple mi- cronutrient and iron-folic acid supple- mentation during pregnancy in Pakistan: impact on pregnancy outcomes. Food Nutr Bull 2009;30(4 suppl):S496–S505.
  • Bhutta ZA, Haider BA: Maternal micronutrient deficiencies in developing countries. Lancet 2008;371:186–187.
  • WHO: Guideline: use of multiple micro- nutrient powders for home fortification of foods consumed by infants and children 6–23 months of age. Geneva, WHO, 2011.
  • Peña-Rosas JP, De-Regil LM, Dowswell T, Viteri FE: Daily oral iron supplementation during pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 12;12:CD004736.
  • Bhutta ZA, Das JK, Rizvi A, Gaffey MF,Walker N, Horton S, et al: Evidence-based interventions for improvement of maternal and child nutrition: what can be done and at what cost? Lancet 2013;382:452–477.
  • Ramakrishnan U, Grant FK, Goldenberg T, Bui V, Imdad A, Bhutta ZA: Effect of multiple micronutrient supplementation on pregnancy and infant outcomes: a systematic review.