منداڵەکان لە کاتی لەدایک بوون بە خێرایی گەشە دەکەن. ئەوان شارەزایی خۆیان لە جوڵە و ناسینەوە و پەیوەندی و هەروەها بەڕێوەبردنی هەستەکان و کارلێککردنەکانی کۆمەڵایەتی پەرە پێدەدەن. هەرچۆنێک بێت، ئەمەی دوایی بریتییە لە بواری گرنگ بۆ پەروەردەکردن بەتایبەتی لە ساڵانی سەرەتای منداڵیدا لە ماوەی کارلێککردن لەگەڵ خەمخۆران و خێزانەکانیان و ئەزموونی کۆمەڵایەتی لەگەڵ تاکەکانی تری دەوروبەردا. بەڵام گەشەی کۆمەڵایەتی و سۆزداری لە منداڵاندا چییە و مانای چییە کە منداڵ لە بواری سۆزداری و کۆمەڵایەتیەوە لێهاتوو بێت؟
منداڵەکان توانای سۆزداری خۆیان نیشان دەدەن کاتێک دەتوانن هەستەکانی خۆیان بناسێنن و تێبگەن، هەروەها دۆخی سۆزداری کەسانی تر بخوێننەوە هەروەها دەتوانن ئەوە نیشان بدەن کە کاتێک هەست و سۆزی بەهێز بەڕێوەدەبەن و بەشێوەیەکی بنیاتنەرانە دەریاندەخەن و کارامەیی چارەسەرکردنی کێشەکان دروست دەکەن. ئەوان لە باری هەستەوە لێهاتوون کاتێک دەتوانن ڕەفتارەکانیان ڕێکبخەن و هاوسۆزی بۆ ئەوانی تر پەرە پێبدەن و پەیوەندیەکان دروست بکەن و بەردەوام بن لەسەر ئەو بناغە سۆزداری و کۆمەڵایەتیە کە دایک و باوکان و خێزانەکان لە منداڵدا دایدەمەزرێنن زۆر دواتر لە ژیان و پەیوەندیەکاندا بە باشی سۆزداریانەوە دەبەسترێنەوە. کە پێگەیان پێگەیشتووە، ئەم دامەزراوانە گرینگن بۆ ئەوەی یارمەتیان بدەن لە پێکهێنانی پەیوەندی بەردەوام و ببنە دایک و باوکی کاریگەر و کاری جێگیر داگیر بکەن و ببن بە ئەندامی چالاک لە کۆمەڵگادا.
منداڵ لەو ساتەوە دەست بە گەشە دەکات کە لە دایک دەبێت
بەو پێیەی کە خەمخۆران و دایک و باوکان کڕۆکی یارمەتیدانی منداڵدانن بۆ گەشەدان بە شارەزایی سۆزداری و کۆمەڵایەتی، کاتی خێزان گرنگە بۆ چارەسەرکردنی ئەم کارامەییە و نەهێشتنی پێویستی گونجاو بۆ دەستێوەردانی دەروونی و سۆزداریی داهاتوو. نەک تەنها پەیوەندییەکەت لەگەڵ منداڵەکانت بەهێز بکەیت، بەڵکو ڕێکو پێکی بۆ منداڵەکەت دابین بکەیت بۆ تێگەیشتن و ڕاهێنانی ئەو کارامەییانەی کە پێویستیان بە تەندروستی سۆزدارییە. هەروەها توێژینەوەکان ئەوە نیشان دەدەن کە کاتی خێزان هەستی پشتگیری و سەلامەتی و خۆشەویستی بۆ منداڵان دابین دەکات کە ڕاستەوخۆ توانای سۆزدارییان زیاد دەکات.
هەرچۆنێک بێت، کوالیتی کاتی خێزانیش پێویستە ڕەچاو بکرێت. ئەوەندەی گرنگە کە بەشدار بیت لە چالاکیە ڕابواردنەکانی منداڵەکانت یان ڕاکردن وەک خێزانێک، بە یەکسانی گرنگە بۆ تەرخانکردنی کاتێک کە هەموو کەسێک لە دەرەوە بێزاری بکات و جەخت بکاتە سەر یەک. لە ڕێگەی ئەم ئەزموونانەوە، منداڵەکانت دەتوانن زەخیرەی سۆزدارییەکانیان دروست بکەن، توانای کۆمەڵایەتی خۆیان زیاد بکەن، توانای بەکارهێنانی زمان بۆ گەیاندنی هەستەکانیان پەرە پێبدەن، هەروەها تێبگەن کام لە هەستەکان گونجاون بۆ دەربڕین لە ڕێکبەندە تایبەتەکاندا.
گەشەی منداڵان زیاتر لە جوڵە و بیرکردنەوە و فێربوونی ئەکادیمی لە خۆ دەگرێت. ڕاهێنانە گرنگەکانی دایک و باوک بەشدارن لە پەرەپێدان بە ڕێکخستنی هەست و سۆزی منداڵ و توانای کارلێککردن بەسەرکەوتوویی لەگەڵ کەسانی تر. چاودێران ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە پەروەردەکردنی ئەم پەرەسەندنە، چونکە خێزانەکان لە سەرەتاوە کاریگەرترین کەسایەتی ژیانی منداڵن. منداڵان دەتوانن فێر بن کە هەستەکانیان ڕێکبخەن و هەستەکانیان بە زارەکی بکەن و لە هەستەکانی کەسانی تر تێبگەن ئەمە دەتوانێ فێر بێت لە کاتی خێزانی کوالێتیدا کە چاودێریکەران و منداڵان بە تەواوی جەخت لەسەر یەکتر دەکەن لە شوێنێکی پارێزراو و بنیاتنەردا. بۆ دڵنیابوون لەوەی کە کاتی خێزان کاتی کوالێتییە، هەوڵ بدە یاری لەگەڵ منداڵەکەت بکەیت بە مەبەستی بەرزکردنەوەی پەرەپێدانەکەیان. بۆ نمونە، یاری بە منداڵەکەت بدە بۆ ئەوەی خەیاڵەکانیان دروست بکەن، وەک جل و بەرگی پۆشاک و مەتبەخ و کەل و پەلی یاری وە تۆش یاری بکەیت لەگەڵیان! ئەم چالاکییانە یارمەتیدەر دەبن لە بنیاتنانی توانای خۆیان بۆ دەربڕینی خۆیان و هەستکردن بە متمانە بە هەوڵدانی شتی نوێ. کاتی یاری کردن دەتوانێ بۆ هەموو خێزانەکە خۆش بێت، مۆسیقای دڵخوازانەی منداڵەکەت بژەنێت و سەما لەگەڵ منداڵەکەت بکات و نۆرەی کۆپیکردنی جووڵەی یەکتر بگرێت. ئەمە یارمەتیت دەدات بۆ گرێدان لەسەر ئەزمونە هاوبەشەکان لە کاتی دروستکردنی بیرەوەری بۆ چەندین ساڵی داهاتوو.
خێزانەکان هەر لە سەرەتاوە کاریگەرترین کەسایەتین لە ژیانی منداڵدا.
ئەو منداڵانەی لە ڕووی سۆزداری و کۆمەڵایەتییەوە پەروەردە دەکرێن، گەورە دەبن بۆ پێگەیشتووانی سەرکەوتوو لە پاراستنی پەیوەندیەکان و داگیرکردنی کار و چالاکبوون و بەشداری پێکردنی ئەندام لە کۆمەڵگەدا بۆیە وەک خەمخۆران و دایک و باوکان و خێزانەکان دەبێت هەوڵێکی زۆر زیاتر بدرێت بەرەو وەبەرهێنان لە گەشەی کۆمەڵایەتی و سۆزداری منداڵاندا چونکە لەوانەیە کاریگەری لەسەر باشبوون و وەستانی داهاتوویان لە کۆمەڵگادا هەبێت.
- Challenge Success (n.d.). Playtime, Downtime, and Family Time: PDF for Elementary-Aged Kids. Retrieved from http://www.challengesuccess.org/wp-content/uploads/2018/10/CS_Flyer_K-5_042018_2.pdf
- National Scientific Council on the Developing Child (2004). Children’s Emotional Development Is Built into the Architecture of Their Brains: Working Paper No. 2. http://www.developingchild.net
- Darling-Curcill, K.E., Laura, L. (2016). Early childhood social and emotional development: Advancing the field of measurement. Jounral of Applied Developmental Psychology, USA. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1016/j.appdev.2016.02.002
- Saarni, C. (2011). Emotional Development in Children. Sonoma State University, USA. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/266090187_Emotional_Development_in_Childhood#:~:text=Emotional%20regulation%20plays%20a%20key,supportive%20relationships%20with%20family%20and
